آموزش هکسره چیست؟ کسره یا ه؟

[Aramis.R]

هکسره چیست؟

تلفظ «ه» و کسره « ِ » در زبان فارسی به یک صورت است که به آن هکسره می‌گویند.
در ادبیات فارسی حداقل چهار تکواژ وجود دارند که حامل صدای e هستند.

موضوع هکسره‌ها برای نویسندگان و ویراستاران چالش برانگیز است، چرا که تکواژها به وفور در نوشته‌ها به کار می‌روند و برای داشتن یک قلم تخصصی رعایت هکسره لازم است.

حال قرار است مسئله‌ی "کسره یا ه؟" را یک بار برای همیشه حل کنیم.


چهار نوع تکواژ برای صدای e عبارت است از:

• انتهای کلمات (خانه)

• ترکیبات وصفی و اضافی (کتابِ آموزنده)

• نشانه‌ی معرفه (دختره‌ی آفتاب مهتاب ندیده)

• است و کلمه‌ی آخر جمله در محاوره (لبخندش قشنگه)

 

[Aramis.R]

اولین تکواژ:
«انتهای کلمات»


در انتهای بعضی کلمات، «ه» به نشانه‌ی پسوند وجود دارد و متعلق به خود کلمه است.


مثال:

خانه، دسته‌دسته، پونه، زمانه
یه شب رویایی.
یِ شب رویایی.


هنگام اشاره به شئ یا شخص خاصی، کلمه‌ی مورد نظر در انتها به «ه» وصل می‌شود.

مثال:

اون مغازه‌داره از اقوام ماست.
اون مغازه‌دارِ از اقوام ماست.

این مداده رو هدیه گرفتم.
این مدادِ رو هدیه گرفتم.

 

[Aramis.R]

دومین تکواژ:
«ترکیبات اضافی و وصفی»


در ترکیبات وصفی و اضافی کسره "موصوف و صفت" و "مضاف و مضاف‌الیه" را به یکدیگر وصل می‌کند. بنابراین استفاده از «ه» به جای « ِ » درست نمی‌باشد.


مثال:
(ترکیبات وصفی)

کتابِ آموزنده، خورشیدِ درخشان.
کتابه آموزنده، خورشیده درخشان.


(ترکیبات اضافی)

کلاسِ درس، لبخندِ من.
کلاسه درس، لبخنده من.


کلماتی که انتهای خود ه، الف یا واو دارند توسط «ی» میانجی به کلمه‌ی دیگر متصل می‌شوند.

مثال:

پرتوی آفتاب، الفبای فارسی، گلخانه‌ی زیبا.

 

[Aramis.R]

سومین تکواژ:
«نشانه‌ی معرفه»


در فارسی محاوره از «ه» به عنوان نشانه‌ی معرفه استفاده می‌شود و عموما برای نام و لقب اشخاص یا اسم‌های خاص به کار می‌رود.


مثال:

اون مغازه‌داره از اقوام ماست.
اون مغازه‌دارِ از اقوام ماست.

دختره‌ی آفتاب مهتاب ندیده.
دخترِ ی آفتاب مهتاب ندیده.

 

[Aramis.R]

چهارمین تکواژ:
«است و کلمه‌ی آخر جمله در محاوره»


درصورتی که شیوه‌ی نوشتار محاوره باشد، در انتهای کلمات از «ه» به عنوان «است» استفاده می‌شود.

برای تشخیص زمان درست استفاده از «ه» می‌توان پس از کلمه‌ی مورد نظر، «است» را در نظر گرفت. اگر جمله معنادار بود و در معنی آن تغییر ایجاد نشد، می‌توان از «ه» استفاده کرد.


مثال:

لبخند مادرم قشنگه. (لبخند مادرم قشنگ است)
لبخند مادرم قشنگِ.

حالم خوبه. (حالم خوب است)
حالم خوبِ.


در محاوره نویسی انتهای جمله‌ی مربوط به سوم شخص مفرد، «ه» به فعل متصل می‌شود.


مثال:

دخترک همیشه به پدرش تکیه می‌کنه.
دخترک همیشه به پدرش تکیه می‌کنِ.

درخت گیلاس به زیبایی شکوفه می‌زنه.
درخت گیلاس به زیبایی شکوفه می‌زنِ.