دوران سلجوقی دوره ای است که هنرهای گوناگون پس از ظهور اسلام، متناسب با تفکرات و اعتقادات اسلامی شکل گرفت.[۳۹] پس از حمله اعراب در سرزمین های مجاور عربستان، افول هنر رخ داد و با روی کار آمدن ترکان سلجوقی که گستره حکومتشان از افغانستان تا ترکیه را شامل می شد، روح تازه ای بر پیکر هنر دمیده شد. روحی که این بار با سنت ها و عقاید اسلامی همخوان شده بود و توانست بر پیکر دین تازه شکوفا شده ی اسلام ، رنگی تاره زند.[۴۰] در این عصر دگرگونی هایی در هنر ایران پدید آمد و این تحول معیاری در هنرهای اصیل ایرانی نظیر معماری، نگارگری، سفال گری ،لعاب کاری، شیشه گری و فلزکاری [۴۱] گردید. تاثیر هنر سلجوقی چنان ژرف و گسترده است که اگر نتوان آن را دوره رنسانس هنری برشمرد؛ می توان یکی از پر رونق ترین اعصار هنر ایران به حساب آورد.[۴۲]
معماری
ویرایش
در عصر سلجوقیان هنر معماری به شکوفایی و کمال رسید و هنرمندان و معماران آثار فراوانی به‌وجود آوردند.دورهٔ سلجوقی دورهٔ توازن و تعادل معماری ایرانی بود.در اواخر عهد سلجوقی تزئینات گچ برى و رنگ اهمیت زیادی یافت. کاشى لعابدار فیروزه‌ای در تزئین معماری بکار گرفته شد.[۴۳][۴۴]گرچه حدود یک هزار سال از آن دوره می گذرد ولی بناهای باقیمانده، گواه مهارت و استادی هنرمندان و استادکاران و آگاهی آنان از شیوه های مختلف به ویژه آجرکاری، مساجد، مناره‌ها، گچ بری و محراب ها و کتیبه‌ها است. البته باید در نظر داشت که شکوفایی معماری در این دوره مدیون آرامش، رونق و ثبات سیاسی قلمرو سلجوقیان و همچنین حضور وزیری دانشمند چون خواجه نظام الملک بوده است که در دستگاه حکومتی سلجوقیان باعث شکوفایی هنر معماری گردید.[۴۵]
ویژگی های معماری سلجوقی
رواج مساجد چهار ایوانی
دو طبقه شدن مساجد
توسعه راه های ارتباطی
تاسیس نظامیه ها
استفاده گسترده از تزئینات آجری
رواج تزئینات کاشی کاری و استفاده از آجر
رواج گنبد های دو پوسته مخروطی یا صاف[۴۶]
از دیگر ویژگی‌های مهم دیگر معماری و شهرسازی در دوران سلجوقیان ۵باروکشی شهرها بوده است و همچنین بازگشت گنبد و ایوان به ساختار معماری شهری بوده است که این دو مقوله از زمان قبل اسلام مرسوم بوده و سپس بعد از ۵۹۹ سال پس از پیروزی اسلام در ایران گنبد و ایوان به معماری و شهرسازی ایران اضافه شد.[۴۷]
میتوان از مساجد جامع اصفهان، زواره، اردستان، برسیان، بروجرد، اشترجان، زوزن، برج‌های خرقان، طغرل شهر ری، پیر علمدار، کاروانسرای رباط شرف به عنوان یادگارهای معماری سلجوقی یاد کرد.[۴۸][۴۹]
معماری
ویرایش
در عصر سلجوقیان هنر معماری به شکوفایی و کمال رسید و هنرمندان و معماران آثار فراوانی به‌وجود آوردند.دورهٔ سلجوقی دورهٔ توازن و تعادل معماری ایرانی بود.در اواخر عهد سلجوقی تزئینات گچ برى و رنگ اهمیت زیادی یافت. کاشى لعابدار فیروزه‌ای در تزئین معماری بکار گرفته شد.[۴۳][۴۴]گرچه حدود یک هزار سال از آن دوره می گذرد ولی بناهای باقیمانده، گواه مهارت و استادی هنرمندان و استادکاران و آگاهی آنان از شیوه های مختلف به ویژه آجرکاری، مساجد، مناره‌ها، گچ بری و محراب ها و کتیبه‌ها است. البته باید در نظر داشت که شکوفایی معماری در این دوره مدیون آرامش، رونق و ثبات سیاسی قلمرو سلجوقیان و همچنین حضور وزیری دانشمند چون خواجه نظام الملک بوده است که در دستگاه حکومتی سلجوقیان باعث شکوفایی هنر معماری گردید.[۴۵]
ویژگی های معماری سلجوقی
رواج مساجد چهار ایوانی
دو طبقه شدن مساجد
توسعه راه های ارتباطی
تاسیس نظامیه ها
استفاده گسترده از تزئینات آجری
رواج تزئینات کاشی کاری و استفاده از آجر
رواج گنبد های دو پوسته مخروطی یا صاف[۴۶]
از دیگر ویژگی‌های مهم دیگر معماری و شهرسازی در دوران سلجوقیان ۵باروکشی شهرها بوده است و همچنین بازگشت گنبد و ایوان به ساختار معماری شهری بوده است که این دو مقوله از زمان قبل اسلام مرسوم بوده و سپس بعد از ۵۹۹ سال پس از پیروزی اسلام در ایران گنبد و ایوان به معماری و شهرسازی ایران اضافه شد.[۴۷]
میتوان از مساجد جامع اصفهان، زواره، اردستان، برسیان، بروجرد، اشترجان، زوزن، برج‌های خرقان، طغرل شهر ری، پیر علمدار، کاروانسرای رباط شرف به عنوان یادگارهای معماری سلجوقی یاد کرد.[۴۸][۴۹]
