زمین شناسی یا ژئولوژی (Geology) به معنای علم مطالعه زمین می باشد. زمین شناسی علمی است که درباره پیدایش زمین، ساختمان و مواد تشکیل دهنده زمین، کوه ها، د‌شت ها و اقیانوس و همچنین تاریخ پیدایش جانداران و تسلسل وقایع فیزیکی در زمین و نیز تحولاتی که در زمین صورت گرفته بحث می‌نماید. مانند همه رشته های تجربی، رشته زمین شناسی نیز بر اساس مشاهده و تغییر است لذا هر قدر امکان مشاهده مستقیم و غیر مستقیم ما از راه های ژئوفیزیک، ژئوشیمی، ماهواره‌ها و الکترونیک افزایش یابد، طبعا آگاهی‌های ما هم از جهان و از گذشته کره زمین عمیق‌تر می‌گردد. این علم مهندسی، کاربرد گسترده ای در مطالعات ژئوتکنیک دارد.
تاریخچه زمین شناسی
مدارک و اسناد زمین شناسی حاکی از آن است که حدود ۴۵۰۰ سال قبل از میلاد، انسان موفق به استخراج مس شد و حدود ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد آلیاژ مفرغ به وسیله ایرانیان شناخته شد که به عنوان عصر مفرغ در تاریخ ایران معروف است. در سالهای ۱۶۰۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد استفاده از آهن معمول گردید.
قدیمی‌ترین نقشه زمین شناسی در ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مربوط به معادن زمرد و طلا در مصر باقی مانده است. بعد از جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵-۱۹۳۹) با پیشرفت علوم و تکنولوژی و در نتیجه احتیاج به مواد اولیه، اهمیت این علم بیش از پیش آشکار شد. برای جست و جوی معادن فلزی و مخصوصا نفت زمین شناسان دست به یک سری مطالعات جدید در زمینه ساختمان های زیرزمینی زده و مطالب جدیدی کشف کردند.
در اوایل قرن بیستم با پیشنهادات وگنر، نظر زمین شناسان به فرضیه اشتقاق قاره ها معطوف شد. در سال های اخیر با مطالعات و توجهات بیشتر به نظریه‌های گسترش کف اقیانوس و تکتونیک صفحه‌ای توسط دانشمندانی همچون مس و مورگان و با استفاده از پیشرفت هایی که در سایر علوم حاصل گردیده این علم وارد مرحله جدیدی از علوم شد.
تعریف علم زمین شناسی
زمین شناسی یا ژئولوژی دانش سیاره زمین است و درباره منشا مواد صحبت می‌کند. گذشته ی این سیاره و فرایند هایی که بر روی آن رخ داده یا درحال رخ دادن است و بر اشکال آن تاثیر دارد، بررسی می شود. اثر فشارهای مختلف بر زمین و همچنین شیمی موادی که این سیاره از آن تشکیل شده و اثر موجودات زمین در آن از جنبه های مختلف مورد بحث قرار می گیرد.
در علم زمین شناسی اطلاعات اولیه در مورد خود کره زمین نظیر پیدایش زمین، عمر آن، وضعیت آن در فضا و… از طریق مطالعه سایر اجرام سماوی بدست می‌آید و گاها از این طریق با مطالعه وضع فعلی سایر اجرام شبیه زمین به طرز پیدایش رخدادها و تغییرات در گذشته زمین پی می برند. در این علوم چگونگی استخراج و استفاده از مواد موجود در زمین و محیط های زیستی پایدار در زمان پیدایش این مواد، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
چون مواد موجود در زمین و ساختمان های طبیعی موجود در آن از ابتدای تاریخ بشریت مورد استفاده انسان ها بوده است می‌توان گفت این علم از قدیمی ترین علومی است که انسان ها ناخودآگاه به آن پرداخته‌اند و در طی قرون رفته رفته این علم و شاخه‌های متنوع آن مدون و طبقه بندی شدند و رشته‌های فرعی و تخصصی با قوانین تعریف شده را به وجود آورده‌اند که هریک بخشی از این دانش را تشکیل می‌دهند.
مقصود از ژئولوژی، شناسایی و مطالعه تئوری های پیدایش زمین و مواد تشکیل دهنده آن و بررسی عواملی که در وضعیت آن تاثیر دارند و نیز مطالعه و شناسایی مواد ارزشمند زمین و نحوه استفاده از آنها است. زمین شناسی علمی قدیمی و دارای سابقه طولانی است و بشر همواره در مورد زمین کنجکاو بوده است.
نقش زمین شناسی در زندگی
بشر و سایر موجودات زنده، هستی خود را مرهون زمین بوده و همیشه غذای خود را از آن بدست می‌آورده‌اند و بدین ترتیب مجبور بوده‌اند که دائما در مورد آن مطالعه کنند تا بتوانند غذای مناسب و متنوعی برای خود به دست آورند.
تاریخچه زمین شناسی
مدارک و اسناد زمین شناسی حاکی از آن است که حدود ۴۵۰۰ سال قبل از میلاد، انسان موفق به استخراج مس شد و حدود ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد آلیاژ مفرغ به وسیله ایرانیان شناخته شد که به عنوان عصر مفرغ در تاریخ ایران معروف است. در سالهای ۱۶۰۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد استفاده از آهن معمول گردید.
قدیمی‌ترین نقشه زمین شناسی در ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مربوط به معادن زمرد و طلا در مصر باقی مانده است. بعد از جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵-۱۹۳۹) با پیشرفت علوم و تکنولوژی و در نتیجه احتیاج به مواد اولیه، اهمیت این علم بیش از پیش آشکار شد. برای جست و جوی معادن فلزی و مخصوصا نفت زمین شناسان دست به یک سری مطالعات جدید در زمینه ساختمان های زیرزمینی زده و مطالب جدیدی کشف کردند.
در اوایل قرن بیستم با پیشنهادات وگنر، نظر زمین شناسان به فرضیه اشتقاق قاره ها معطوف شد. در سال های اخیر با مطالعات و توجهات بیشتر به نظریه‌های گسترش کف اقیانوس و تکتونیک صفحه‌ای توسط دانشمندانی همچون مس و مورگان و با استفاده از پیشرفت هایی که در سایر علوم حاصل گردیده این علم وارد مرحله جدیدی از علوم شد.
تعریف علم زمین شناسی
زمین شناسی یا ژئولوژی دانش سیاره زمین است و درباره منشا مواد صحبت می‌کند. گذشته ی این سیاره و فرایند هایی که بر روی آن رخ داده یا درحال رخ دادن است و بر اشکال آن تاثیر دارد، بررسی می شود. اثر فشارهای مختلف بر زمین و همچنین شیمی موادی که این سیاره از آن تشکیل شده و اثر موجودات زمین در آن از جنبه های مختلف مورد بحث قرار می گیرد.
در علم زمین شناسی اطلاعات اولیه در مورد خود کره زمین نظیر پیدایش زمین، عمر آن، وضعیت آن در فضا و… از طریق مطالعه سایر اجرام سماوی بدست می‌آید و گاها از این طریق با مطالعه وضع فعلی سایر اجرام شبیه زمین به طرز پیدایش رخدادها و تغییرات در گذشته زمین پی می برند. در این علوم چگونگی استخراج و استفاده از مواد موجود در زمین و محیط های زیستی پایدار در زمان پیدایش این مواد، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
چون مواد موجود در زمین و ساختمان های طبیعی موجود در آن از ابتدای تاریخ بشریت مورد استفاده انسان ها بوده است می‌توان گفت این علم از قدیمی ترین علومی است که انسان ها ناخودآگاه به آن پرداخته‌اند و در طی قرون رفته رفته این علم و شاخه‌های متنوع آن مدون و طبقه بندی شدند و رشته‌های فرعی و تخصصی با قوانین تعریف شده را به وجود آورده‌اند که هریک بخشی از این دانش را تشکیل می‌دهند.
مقصود از ژئولوژی، شناسایی و مطالعه تئوری های پیدایش زمین و مواد تشکیل دهنده آن و بررسی عواملی که در وضعیت آن تاثیر دارند و نیز مطالعه و شناسایی مواد ارزشمند زمین و نحوه استفاده از آنها است. زمین شناسی علمی قدیمی و دارای سابقه طولانی است و بشر همواره در مورد زمین کنجکاو بوده است.
نقش زمین شناسی در زندگی
بشر و سایر موجودات زنده، هستی خود را مرهون زمین بوده و همیشه غذای خود را از آن بدست می‌آورده‌اند و بدین ترتیب مجبور بوده‌اند که دائما در مورد آن مطالعه کنند تا بتوانند غذای مناسب و متنوعی برای خود به دست آورند.
ارتباط زمین شناسی با سایر علوم
همانند سایر علوم، این علم نیز نمی‌تواند بدون کمک دیگر رشته های علمی، موجودیت خود را حفظ کند. مهم ترین رشته های علمی که این دانش بر مبنای آنها استوار است، فیزیک، شیمی، مکانیک، بیولوژی و نجوم هستند.
تقسیمات علم زمین شناسی
دیرینه شناسی: درباره موجودات زنده ای که در قدیم زندگی می‌کرده اند و شرایط زندگی آنها بحث می‌کند. با استفاده از این رشته می‌توان سن طبقات مختلف زمین را محاسبه کرد.
زمین شناسی ساختمانی و تکتونیک: درباره ساخت های مختلف سنگ های تشکیل دهنده پوسته، چگونگی تشکیل و ارتباط آنها با عوامل داخلی زمین، بحث می‌کند.
زمین شناسی مهندسی: درباره چگونگی استفاده از اطلاعات زمین شناسی در کارهای مهندسی نظیر سد سازی، جاده سازی و … می باشد.
ژئوشیمی: درباره خواص شیمیایی زمین و ترکیب مواد تشکیل دهنده آن و نحوه استفاده از خواص شیمیایی عناصر تشکیل دهنده زمین در اکتشاف مواد معدنی است.
ژئوفیزیک: بخشی از علم زمین شناسی، درباره خواص فیزیکی زمین نظیر جاذبه، ثقل، فشار و حرارت و نحوه استفاده از خواص زمین در پی‌گیری و اکتشاف مواد معدنی است.
ژئومرفولوژی: در مورد عوارض زمین و درباره طرز پیدایش پستی ها و بلندی ها است.
فتوژئولوژی: به کمک این رشته می‌توان با استفاده از عکس های هوایی زمین، نقشه زمین شناسی تهیه کرد.
پالئوژئوگرافی: درباره شکل و توزیع خشکی ها و دریاهای زمین در ادوار گذشته است.
پالئوبوتانی: راجع به گیاهانی که در قدیم می زیسته‌اند و چگونگی شناسایی آنها.
زمین شناسی اقتصادی: درباره آن دسته از مواد زمین که ارزش اقتصادی دارند و نحوه و شرایط تشکیل آنها است.
آب شناسی: درباره آب‌های زمین است و به دو قسمت آب های سطحی و آب های زیر زمینی تقسیم می‌شود.
سنگ شناسی: موضوع بحث آن سنگ های زمین، تقسیم بندی و چگونگی تشکیل آنهاست.
کانی شناسی: درباره مواد تشکیل دهنده زمین، طرز تشکیل و نحوه شناسایی آنها که بخشی از علوم زمین شناسی است.
هوا شناسی: راجع به آزمایش های مربوط به هوا و مشخصات آن صحبت می‌کند.
آتش فشان شناسی: آتش فشان ها و فعالیت های آتش فشانی.
چینه شناسی: درباره طبقات مختلف زمین و ارتباط آنها با یکدیگر.
زمین شناسی فیزیکی: درباره مشخصات طبیعی زمین.
رسوب شناسی: درباره رسوبات و نحوه تشکیل آنها.
دورسنجی: بررسی زمین با استفاده از ماهواره ها.
اقیانوس شناسی: درباره اقیانوس ها.
زلزله شناسی: درباره زمین لرزه ها است که بخشی از علوم زمین شناسی محسوب می شود.
غارشناسی: نحوه پیدایش غارها.
