آموزش بررسی و شناخت لحن در داستان | انواع لحن در نویسندگی

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

بررسی و شناخت لحن در داستان | انواع لحن در نویسندگی​

 

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

کاربرد لحن در داستان و شیوه‌ی بیان انواع جمله چیست؟​

ما برای انتقال معنایی که در ذهن داریم از کلمه و جمله‌ها استفاده می‌کنیم. یک جمله را به چندین روش می‌توان بیان کرد و معناهای متفاوتی از آن ساخت. به این روش‌های بیان جمله، لحن می‌گوییم.

 

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

در نوشتار، ساخت لحن به مراتب کار سخت‌تری است. چون ابزارهایی مثل صدای زیر و بم و زبان بدن نویسنده را نداریم. نویسنده با آهنگ، آواها، مکث و ریتمی که لحن انتخابی‌اش را می‌سازد مخاطب را وادار می‌کند همان‌طور که می‌خواهد کتابش خوانده شود.
لحن یکی از مهم‌ترین عناصر داستان و نوشته‌های غیر علمی است. در مقاله‌های علمی چون نویسنده یک حقیقت و مسئله‌ی علمی‌ را بیان می‌کند، با احساسات و عقاید شخصی‌اش سروکار ندارد. پس نیازی به لحن نیست. اما لحن در داستان مثل موجی‌ست که احساسات و جهان‌بینی نویسنده بر آن سوارند.

 

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

ما همه در یک جهان زندگی می‌کنیم اما هر کدام نگاه منحصربه‌فردی به آن داریم که از فردیت روان و شرایط ما نشأت می‌گیرد. لحن هر نوشتار مثل عینکی می‌ماند که نویسنده به خواننده می‌دهد تا جهان را مثل او نگاه کند. اگر اسم نویسندگان بزرگ را از کتاب‌هایشان حذف کنیم با لحنی که از آن‌ها سراغ داریم می‌توان آثارشان را شناسایی کرد.
لحن‌های زیادی مثل لحن غمگین، شوخ‌طبع، کنایه‌ای، صمیمانه و… برای نوشتن وجود دارد که تعداد آن‌ها محدود نیست. همان‌طور که احساسات انسان محدود نیست. با تغییر لحن و شیوه‌ی بیان انواع جمله‌ می‌توان احساسات متفاوتی را به نوشته اضافه کرد. در بخش بعد لحن را در بریده‌هایی از کتاب‌های ادبی و غیرادبی بررسی می‌کنیم.

 

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

۷ لحن پرکاربرد از انواع لحن در نویسندگی​

نوع بیان هرکس معرف بخشی از شخصیت اوست. لحن نوشته هم پیام اصلی متن را به مخاطب می‌رساند. در این قسمت ۷ لحنی که بیشتر بین نویسندگان مورد استفاده است را با مثال بررسی می‌کنیم.

رسمی: این لحن بیشتر در کتاب‌های غیرداستانی که بار علمی دارند به کار می‌رود. این لحنی ساده و سرد است که احساسات در آن جریان ندارد. جمله‌ی زیر بخشی از کتاب ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو با موضوع روانشناسی است.

 

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

انسان اولیه با درونگرایی‌اش چنان تاثیر عمیقی بر ما داشته است که باید از مدت‌ها پیش حدس می‌زدیم که اسطوره، به چیزی وابسته به روح و روان اشاره دارد.»



غیررسمی: لحن صمیمانه‌ای دارد که به گفت‌وگوی روزانه نزدیک است. نویسنده برای این لحن از زبان محاوره استفاده می‌کند که در مقاله‌ی زبان محاوره چیست؟ مفصل به آن پرداخته شده است.

مثال: تکه‌ای از رمان الفبای لازاروس نوشته‌ی هادی تقی‌زاده:

گفتم: «خانه را به گند کشیدی!»

گفت: «درست است. هوا بارانی بود.» بعد کفش‌های آب‌چکان پرواز کردند و خودشان را کوبیدند به در آپارتمان و روی زمین افتادند.

 

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

شوخ‌طبع: برای تقویت این لحن، نویسندگان معمولاً از اصطلاحات خنده‌دار و کنایه‌ها کمک می‌گیرند و گاهی خارج شدن از چارچوب ادب را نیز چاشنی‌اش می‌کنند. ریچارد براتیگان از نویسندگانی است که شوخ‌طبعی ذاتی‌اش در تمام آثارش مشهود است. بخشی از کتاب صید قزل‌آلا در آمریکا:

داخل مستراح مثل صورت آدم بود و انگار داشت می‌گفت: «آن پیری که منو ساخته ۹۷۴۵ بار اینجا ریده و حالا مرده و من نمی‌خوام کس دیگه‌ای دستش به من برسه. اون آدم خوبی بود. منو با عشق و علاقه ساخت. تنهام بذار. من حالا یادگار اون ماتحت نازنینی‌ام که کلکش کنده شده. هیچ راز و رمزی اینجا نیست. برای همینه که در بازه. اگه ریدنت گرفته، مثل گوزن‌ها برو لای بوته‌ها.»

 

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

در بررسی انواع لحن در نویسندگی نوشته‌ی بالا لحن غیررسمی و صمیمی محسوب می‌شود.

شاعرانه: این لحن کمی به شعر نزدیک است و توصیف‌ها بیشتر وزن شاعرانه دارند. بیژن نجدی یکی نویسندگان معاصر است که به شاعرانگی لحن شهرت دارد. برای مثال داستان سه‌شنبه خیس او را می‌خوانیم:

سه‌شنبه خیس بود. ملیحه زیر چتر آبی و در چادری که روی سرتاسر لاغریش ریخته شده بود، از کوچه‌ای می‌گذشت که همان پیچ‌وخم خواب‌ها و کابوس او را داشت. باران با صدای ناودان و چتر و آسفالت، می‌بارید. پشت پنجره‌های دو طرف کوچه، پرده‌ای از گرمای بخاری‌ها آویزان بود و هوا بوی هیزم و نفت سوخته می‌داد.

 

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

مالیخولیایی: از ویژگی‌های این لحن پرش‌های کلامی، توصیف‌های گنگ و بی‌نظمی می‌تواند باشد. نمونه‌های داستانی زیادی مثل بوف کور صادق هدایت در ادبیات وجود دارد. در ادامه بخشی از این کتاب آورده شده است:

در این وقت شبیه یک جغد شده بودم، ولی ناله‌های من در گلویم گیر کرده بود و به شکل لکه‌های خون آن‌ها را تف می‌کردم. شاید جغد هم مرضی دارد که مثل من فکر می‌کند. سایه‌ام به دیوار درست شبیه جغد شده بود و با حالت خمیده نوشته‌های مرا به دقت می‌خواند. حتماً او خوب می‌فهمید، فقط او می‌توانست بفهمد. از گوشه چشمم که به سایه خودم نگاه می‌کردم می‌ترسیدم.

وهم‌آلود: لحن وهم‌آلود بیشتر در ژانرهای سورئال و رئالیسم جادویی به کار می‌رود. توصیف‌ها تنش‌زا و مرموز هستند و کلمات، دلهره ایجاد می‌کنند. برشی از کتاب ترس و لرز نوشته‌ی غلامحسین ساعدی:

 

[یاقوتِ نیلگون فام؛]

زاهد به مردها گفته بود که کسی به دریا نرود و کسی دریا نرفته بود. عامله‌ها همه روی خشکی بود. جماعت دهل‌زده، تعویذ و دعا کرده بودند، فایده نکرده بود. همه چیز ناآرام بود و چیز بدی، شب‌ها، دریا را از درون به هم می‌زد و همه را می‌ترساند.

خسته: این لحن به اندازه‌ی ۶ شماره‌ی قبل پرکاربرد نیست. با کش‌آمدن جمله‌ها و به کار بردن کلمات بلند و نفس‌گیر این لحن به وجود می‌آید. در ادامه بخشی از داستان ظهر گرم تیر اثر ابراهیم گلستان آورده شده است: