صفویه (907-1148 ه.ق./ 1502-1736 م.)
صفویّه نخستین خاندان سلطنتی شیعه مذهب ایران هستند که سراسر ایران را در حکومت مرکزی خود یک پارچه کردند. با تجزیه سرزمین های تصرّف شده به دست امیر تیمور و قدرت گرفتن امیران محلّی در قرن هشتم و نهم هجری قمری/ پانزدهم میلادی به تدریج زمینه تحوّل سیاسی مهمی در تاریخ ایران فراهم آمد که منجر به رویدادهایی قابل ملاحظه شد. نخست از میان رفتن نفوذ خلافت بغداد و فقدان مرجع مذهبی واحد در جامعه اسلامی از جمله ایران بود. در فاصله فتح «بغداد» و کشته شدن آخرین خلیفه عباسی تا روی کار آمدن صفویّان، برای ایجاد دستگاه خلافتی تازه کوشش های بسیار شد؛ اما به جایی نرسید. ظهور نهضت های شیعی از اواخر دوران حکومت ایلخانان مغول در «ایران» بازتاب همان کمبود مرجعیّت مذهبی و معنوی به شمار می رود. قیام سربداران در «خراسان»، روی کار آمدن خاندان سادات مرعشی در «مازندران»، ظهور مُشَعشَعیان از غُلاة (1) شیعه در «خوزستان» و قیام فرقه حروفیّه، به پیشوایی فضل الله استرآبادی که با معنا دادن به حروف الفبا، مذهبی اسرارآمیز ایجاد کرده بود، همه از آن جمله است.
رویداد دیگر که در جامعه ایران، زمینه پیدایی صفویّه را آماده می ساخت، شکل گیری گروه هایی از مردم طبقه متوسط بود که پیشه وران، صاحبان حرفه و صنعت و اصناف گوناگون شهری به آن تعلّق داشتند. این تشکّل به نوعی با سنت های زورخانه و عیّاران روزگار گذشته ارتباط داشت و در گروه هایی که یکدیگر را اخی، یعنی برادر من خطاب می کردند، به چشم می خورد. اخلاق و خصوصیّات جوانمردی و پهلوانی بار دیگر مردم ایران را به هم می پیوست.
رویداد سوم، گرایش به تصوّف بود که در واقع دو جنبه دیگر را به هم ربط می داد و ترکیبی از فرهنگ قدیم مردم ایران را به صورتی که در جامعه ایران بعد از اسلام پذیرفته شده بود، دوباره زنده می کرد.
نَسَب پادشاهان صفوی به شیخ صفیّ الدّین اردبیلی از مشایخ بزرگ صوفیّه می رسد که اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قمری/ چهاردهم میلادی می زیسته است. ارادت به شیخ صفی در زمان فرزندان او نیز ادامه یافت.
نخستین پادشاه صفوی که تاج سلطنت ایران را بر سر نهاد و از شرق تا غرب و شمال تا جنوب پهنه ایران را زیر قدرت خود و سپاهیان قِزِلباش درآورد، شاه اسماعیل صفوی بود. او مذهب شیعه امامیه را مذهب رسمی کشور اعلام کرد.
ضعف صفویّه را حمله خشونت بار افغانان به نهایت رساند. وضع مملکت در اواخر دوران صفوی چنان نابه سامان بود که اگر نادرشاه افشار قد برنمی افراشت، دگرباره ایرانی پاره پاره بر جای می ماند. با این همه دوران سلطنت صفوی در مجموع دوران آرامش، امنیّت و رونق صنعت و تجارت و آبادانی است. گنجینه هنر و آثار تاریخی برجسته امروز «ایران» بیشترین شاهکارهای ارزنده خود را از آن روزگار دارد.
صفویّه نخستین خاندان سلطنتی شیعه مذهب ایران هستند که سراسر ایران را در حکومت مرکزی خود یک پارچه کردند. با تجزیه سرزمین های تصرّف شده به دست امیر تیمور و قدرت گرفتن امیران محلّی در قرن هشتم و نهم هجری قمری/ پانزدهم میلادی به تدریج زمینه تحوّل سیاسی مهمی در تاریخ ایران فراهم آمد که منجر به رویدادهایی قابل ملاحظه شد. نخست از میان رفتن نفوذ خلافت بغداد و فقدان مرجع مذهبی واحد در جامعه اسلامی از جمله ایران بود. در فاصله فتح «بغداد» و کشته شدن آخرین خلیفه عباسی تا روی کار آمدن صفویّان، برای ایجاد دستگاه خلافتی تازه کوشش های بسیار شد؛ اما به جایی نرسید. ظهور نهضت های شیعی از اواخر دوران حکومت ایلخانان مغول در «ایران» بازتاب همان کمبود مرجعیّت مذهبی و معنوی به شمار می رود. قیام سربداران در «خراسان»، روی کار آمدن خاندان سادات مرعشی در «مازندران»، ظهور مُشَعشَعیان از غُلاة (1) شیعه در «خوزستان» و قیام فرقه حروفیّه، به پیشوایی فضل الله استرآبادی که با معنا دادن به حروف الفبا، مذهبی اسرارآمیز ایجاد کرده بود، همه از آن جمله است.
رویداد دیگر که در جامعه ایران، زمینه پیدایی صفویّه را آماده می ساخت، شکل گیری گروه هایی از مردم طبقه متوسط بود که پیشه وران، صاحبان حرفه و صنعت و اصناف گوناگون شهری به آن تعلّق داشتند. این تشکّل به نوعی با سنت های زورخانه و عیّاران روزگار گذشته ارتباط داشت و در گروه هایی که یکدیگر را اخی، یعنی برادر من خطاب می کردند، به چشم می خورد. اخلاق و خصوصیّات جوانمردی و پهلوانی بار دیگر مردم ایران را به هم می پیوست.
رویداد سوم، گرایش به تصوّف بود که در واقع دو جنبه دیگر را به هم ربط می داد و ترکیبی از فرهنگ قدیم مردم ایران را به صورتی که در جامعه ایران بعد از اسلام پذیرفته شده بود، دوباره زنده می کرد.
نَسَب پادشاهان صفوی به شیخ صفیّ الدّین اردبیلی از مشایخ بزرگ صوفیّه می رسد که اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قمری/ چهاردهم میلادی می زیسته است. ارادت به شیخ صفی در زمان فرزندان او نیز ادامه یافت.
نخستین پادشاه صفوی که تاج سلطنت ایران را بر سر نهاد و از شرق تا غرب و شمال تا جنوب پهنه ایران را زیر قدرت خود و سپاهیان قِزِلباش درآورد، شاه اسماعیل صفوی بود. او مذهب شیعه امامیه را مذهب رسمی کشور اعلام کرد.
ضعف صفویّه را حمله خشونت بار افغانان به نهایت رساند. وضع مملکت در اواخر دوران صفوی چنان نابه سامان بود که اگر نادرشاه افشار قد برنمی افراشت، دگرباره ایرانی پاره پاره بر جای می ماند. با این همه دوران سلطنت صفوی در مجموع دوران آرامش، امنیّت و رونق صنعت و تجارت و آبادانی است. گنجینه هنر و آثار تاریخی برجسته امروز «ایران» بیشترین شاهکارهای ارزنده خود را از آن روزگار دارد.
