معرفی زبان طبری یا مازندرانی

[Gharibeh]

زبان مازَندَرانی (به طور خلاصه: مازَنی)[۲۵] یا زبان تَبَری[۲۶] یا زبان تَپوری (به مازندرانی: مازِرونی (مازِنی) زِوون، تَوِری زِوون یا تِپوری زِوون)[۲۷] نام یکی از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی[۲۸] است که در گروه زبان‌های کاسپین قرار دارد و ریشه در زبان تبری کهن دارد.[۲۹] این گروه شامل زبان‌های تالشی، گیلکی، طبری، تاتی، هرزندی و سمنانی می‌باشد و از لحاظ تاریخی جزء شاخه شمال‌غربی زبان‌های ایرانی بوده و در ارتباط با زبان مادی و زبان پهلوی اشکانی می‌باشد.[۳۰][۳۱] به‌باور زبان‌شناسان گیلکی زبان خواهر مازندرانی می‌باشد و نزدیکترین زبان از نظر دستوری به این زبان است.[۳۲] زبان مازندرانی حدود پنج میلیون گویشور دارد.[۳۳] مردم مازندران به شعرهای آوازی خود تَوِری می‌گویند.[۳۴]

مازَندَرانی
مازَنی، تَبَری، تَپوری

زبان بومی در
ایران
استان مازندران،[۱][۲] استان گلستان،[۳][۴][۵][۶] استان گیلان[۷][۸][۹] استان سمنان[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]، استان تهران استان البرز[۲۱][۲۲] و استان قزوین
منطقه
ساحل جنوبی دریای مازندران
شمار گویشوران
ناشناخته (۵ تا ۶ میلیون[۲۳] اشاره‌شده ۱۹۹۳)
تبار
هندواروپایی
هندوایرانی
ایرانی
ایرانی غربی
ایرانی شمال غربی
زبان‌های کاسپین
مازَندَرانی
گویش‌ها
طبری
گرگانی کهن †
طبری گرگانی
استرابادی
کتولی
آملی
قصرانی (شمیرانی)
کجوری
الیکائی
تنکابنی (شهسواری)
گیلکی مازندرانی
مازندرانی گالشی
تاتی مازندرانی
طالقانی مازندرانی
شهمیرزادی
کلارستاقی
رامسری
سامانه نوشتاری
خط پهلوی(تاریخی)[۲۴]
الفبای عربی
وضعیت رسمی
تنظیم‌شده توسط
دانشکده زبان‌شناسی دانشگاه مازندران
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹
یکی از:

mzn – زبان مازندرانی

srz – گویش شهمیرزادی
منبع: ویکی پدیا

 

[Gharibeh]

زبان تبری در سده‌های ششم و هفتم هجری (سده یازدهم و دوازدهم میلادی) به منزلت زبان ادبی دست یافته بود ولی امروزه دارای رسم‌الخط خاصی نیست.[۳۵] روزی این زبان رقیب اصلی زبان فارسی دری بود و می‌رفت تا زبان رسمی ایرانیان شود و تنها بخاطر ناپایداری حکومت‌های محلی، عدم حضور حکومتی توانمند و پیدایش و چیرگی حکومت‌های محلی در خراسان، نتوانست چیرگی خود را بقبولاند؛ چرا که زبان حاکم، زبان فرمانروایان بود.[۳۶][۳۷]فارسی و تبری تنها زبان‌های زنده از خانوادهٔ زبان‌های ایرانی هستند که آثاری با قدمت هزار ساله دارند و به جز مازندرانی، هیچ زبان دیگری از زبان‌های ایرانی شمال غربی دارای ادبیات مکتوب هزار ساله نیست.[۳۸]

امروزه زبان مازندرانی در بخشی بزرگی از استان مازندران گفتگو می‌شود که از غرب به استان گیلان، از جنوب غرب به استان قزوین، از شرق به قسمتهای غربی استان گلستان، از جنوب شرقی به قسمتهای شمالی استان سمنان و از جنوب به قسمتهای شمالی استان تهران و استان البرز محدود می‌شود

 

[Gharibeh]

مردم مازندران در طول تاریخ زبان خود را تبری و مازندرانی نامیده‌اند و برای خود یک هویت تبری مجزا از بقیه اقوام در نظر می‌گرفتند. مردم مازندران به شعرهای آوازی خود تَبَری و تَوَری می‌گویند.[۴۳] در طول تاریخ در تمام اسناد و منابع تاریخی زبان اهالی مازندران به طبری و مازندرانی معروف بوده‌است. در جدول زیر نام زبان مردم مازندران در طول تاریخ آورده شده‌است.[

 

[Gharibeh]

شمارهتاریخ نگارشنام زبان مردم مازندراننام منبعنویسنده
۱۳۷۵ قمریزبان طبرستانأحسن التقاسيم في معرفة الإقليمعبدالله مقدسی ،۱۳۸۵، ص۳۶۸
۲۳۷۸ قمریزبان طبریتاریخ قمحسن بن محمد قمی، ۱۳۶۱، ص۲۲۶
۳۳۸۳ قمریزبان طبرستانتاریخنامه طبریابوعلی بلعمی، ۱۳۸۰، ص۵۲۶
۴۴۷۵ قمریزبان طبریقابوس نامهعنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر ،۱۳۶۴، ص۹۸
۵۴۹۵ قمریزبان کوهینوروزنامهخیام نیشابوری، ۱۳۸۵، ص۸۰
۶۵۰۰ قمریزبان طبریتحفة القرائبحاسب طبری، ۱۳۹۱، ص۱۶۲
۷۶۰۷ قمریزبان طبرستانمرزبان نامهسعدالدین وراوینی، ۱۳۷۶، ص۱۰
۸۶۱۳ قمریزبان طبریتاریخ طبرستانابن اسفندیار، ۱۳۶۶، ج ۲، ص ۱۱۵
۹۸۰۵ قمریزبان طبریتاریخ رویاناولیالله آملی، ۱۳۱۳، ص۸۵–۱۱۱
۱۰۸۱۸ قمریزبان مازندرانیجامع الألحانعبدالقادر مراغی، ۱۳۸۸، ص۳۷۷
۱۱۸۹۲ قمریزبان طبری، زبان مازندرانیتاریخ طبرستان و رویان و مازندرانظهیرالدین مرعشی، ۱۳۱۶، ص۱۵-۱۶-۱۹-۲۱-۲۷-۸۶-۸۷-۱۱۹-۲۳۵-۳۴۸-۴۳۹
۱۲۱۰۲۷ قمریزبان مازندرانیسفرنامه پیترو دلاوالهپیترو دلاواله، ۱۳۸۰، ص۶۰۳
۱۳۱۰۴۴ قمریزبان مازندرانی، لغت مازندرانتاریخ مازندرانملاشیخعلی گیلانی، ۱۳۵۲، ص۹۴
۱۴۱۰۷۵ قمریزبان مازندرانیتاریخ خاندان مرعشی مازندرانمیرتیمور مرعشی، ۱۳۵۶، ص۱۰–۳۶۴
۱۵۱۰۷۸ قمریلغت مازندران، لغت طبرستانتحفة المونینحکیم مؤمن تنکابنی، ص۳۷-۳۸-۷۲-۱۶۲-۲۲۵
۱۶۱۲۶۰ قمریزبان مازندری، زبان تبری، پهلوی تبرستانیانجمن آرای ناصریرضا قلی خان هدایت طبرستانی، ۱۳۳۸، ص۱۰۶-۱۱۷-۱۱۸-۱۵۴-۱۷۶-۲۷۴-۳۲۴-۳۶۰-۳۹۸-۴۱۵-۴۴۹-۵۹۰
۱۷۱۲۶۰ قمریلفظ پهلوی، زبان پهلویریاض العارفینرضا قلی خان هدایت طبرستانی، ص۵۵
۱۸۱۲۶۴ قمریمازندرانینصاب طبریامیر تیمور قاجار ساروی، ۱۳۶۱، ص۵
۱۹۱۸۴۲ میلادیگویش مازندرانیترانه‌های محلی ساکنان کرانه‌های جنوبی دریای خزرالکساندر خودزکو، ۱۳۵۴، ص۱۶–۲۴
۲۰۱۲۷۶ قمریمازندرانیسفرنامه استرآباد و مازندران و گیلانمیرزا ابراهیم، ۱۳۵۵، ص۱۲۱-۱۳۵-۱۳۹-۱۹۷
۲۱۱۸۵۹ میلادیزبان محلی مازندرانیسفرنامهٔ شمالچارلز فرانسیس مکنزی، ۱۳۵۹، ص۶۷
۲۲۱۸۶۰ میلادیمازندرانیسفرنامه ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزرگریگوری ملگونف، ۱۳۶۴، ص۹۲–۴۵
۲۳۱۲۸۲ قمریزبان مازندرانیسفرنامه ناصرالدین شاهناصرالدین شاه، ۱۳۴۹، ص۱۳۸-۱۴۰-۱۵۷
۲۴۱۲۸۳ قمریزبان مازندرانیکنزالأسرار مازندرانیامیر پازواری، ۱۳۴۹، ص۱۷–۱۸
۲۵۱۲۸۸ قمریزبان طبریمجمع الفحصارضا قلی خان هدایت طبرستانی، ۱۳۴۰، ص۱۱۰۳
۲۶۱۲۹۹ قمریزبان مازندرانیسفرنامه میرزا محمد مهندسمیرزا محمد مهندس، ۱۳۹۰، ص۴۲۳
۲۷۱۳۲۴ قمریزبان مازندرانیمرآت الوقایع مظفریعبدالحسین خان سپهر، ۱۳۶۸، ص۱۵۳
۲۸۱۳۳۱ قمریزبان مازندرانیسفر مازندران و وقایع مشروطهغلامحسین افضل الملک، ۱۳۷۳، ص۱۲۹
۲۹۱۳۴۴ قمریزبان مازندرانیمازندران و استرآبادرابینو، ۱۳۴۳، ص۳

 

[Gharibeh]

نخستین اشاره‌ها به زبان طبرستان در مصادر جغرافیایی نخستین سده‌های هجری مسطور است. محمد بن احمد شمس‌الدین المقدسی جغرافی‌دان قرن چهارم هجری در کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم آورده‌است: لِسانٌ قومِس و جُرجان مُتَقارِبانِ یَستَمِعونَ اِلها یَقولونَ هاده و هاکِن و لهٌ حَلاوَةٌ و لِسانُ اَهلِ طبرستانَ مُقارِبٌ لَها الّی فی عَجَلِهِ یعنی زبان کومش و گرگان بهم نزدیک است و می‌گویند هاده و هاکِن [«بِده» و «بِکُن»] و آن را حلاوتی است و زبان مردم طبرستان بدانها نزدیک است تفاوت ندارد، مگر آنکه در آن شتاب است.[۴۵] همچنین در جهان‌نامه، متن جغرافیایی از سال ۶۰۵ هجری، آمده‌است: اهل طبرستان سخن به تعجیل گویند و شتابزده باشند. کیفیت شتاب در زبان کنونی اقوام طبری نیز شنیده می‌شود.

 

[Gharibeh]

تقسیم‌بندی تاریخی زبان طبری
ویرایش
زبانشناسان زبان طبری را برحسب زمان و ژانر به سه دوره باستان (کهن)، میانه و نو تقسیم نموده‌اند:[۴۷]

طبری باستان (کهن): این دوره از پادشاهی فیروز ساسانی تا روی کار آمدن حکومت مرعشیان را در بر می‌گیرد و به جز یک نمونه پیش از اسلام بقیه اشعار مربوط به پس از اسلام هستند و عمده آثار این دوره مربوط به قرن چهارم تا هفتم می‌باشند که مشتمل بر اشعار شاعران عصر اسپهبدان طبرستان است. همچنین گویش گرگانی قدیم که عبدالله مقدسی از آن به عنوان زبانی بسیار نزدیک به مازندرانی یاد می‌کند مربوط به این دوره می‌باشد. بخش قابل توجهی از آثار این دوره برای طبری‌زبانان قابل فهم می‌باشد.
طبری میانه: این دوره از حکومت مرعشیان تا صفویه را در بر می‌گیرد و عمده آثار این دوره مربوط به قرن هفتم تا نهم می‌باشد و مشتمل بر ترجمه قرآن مجید و مقامات حریری است. همچنین گویش استرآبادی قدیم که بسیار به مازندرانی نزدیک می‌باشد مربوط به این دوره می‌باشد. اکثر آثار این دوره برای طبری‌زبانان قابل درک می‌باشد.
طبری نو: این دوره از حکومت صفویه تا قاجار را در بر می‌گیرد و عمده آثار مربوط به قرن نهم تا دوازدهم می‌باشد و مشتمل بر کنزالاسرار امیر پازواری و اشعار طالب آملی در عهد صفویه و اشعار رضا خراتی کجوری در عهد زندیه و چند اثر مربوط به عهد قاجار همچون ترجمه طوفان البکا می‌باشد. زبان طبری فعلی با طبری این دوره یکی می‌باشد و برای گویشوارن مازندرانی کاملاً قابل فهم است. ادبیات مازندرانی پس از قاجار ادامهٔ این دوره می‌باشد.
اشعار مربوط به کنزالاسرار به دو دسته طبری شرق مازندران و طبری غرب مازندران تقسیم می‌شود.

 

[Gharibeh]

طبقه‌بندی
ویرایش
زبان مازندرانی به شاخۀ شمال غربی یا میانه زبان‌های ایرانی تعلق دارد و در کنار گیلکی، تالشی و گروه گویش‌های پیرامون سمنان گروه زبان‌های حاشیه دریای خزر را تشکیل می‌دهد.[۴۸][۳۹] گیلکی زبان خواهر مازندرانی در این گروه زبانی است.[۴۹]نظامی از مرزهای همگویی متشکل از پیشامازندرانی، نیای گویش‌های پیرامون مازندران (به جز سمنان)، پیشا هرزندی در شمال آذربایجان و دیملی در شرق آناتولی پیشنهاد شده‌است. به هر روی به دلیل نفوذ شدید ایرانی جنوب غربی، بسیاری از مشخصه‌های میانی در مازندرانی تنها به‌طور پراکنده تداوم یافته‌است. در دوره‌های اخیر، شکوفایی اقتصادی این استان و نزدیکی آن به تهران، فارسی‌سازی آن را تشدید کرده: سیل شدید لغات، حروف اضافه، و حتی وام گرفتن تکواژها. با وجود نفوذ عظیم فارسی، بسیاری از عناصر بومی در برابر فارسی سازی مقاومت کرده‌اند. مازندرانی همچنان یک زبان حرف اضافه پسین دارای یک نظام صرف ضمایر شخصی مانده. افعال آن نه تنها در بن و بخش پایانی بلکه در وجه دستوری و زمان با فارسی تضاد دارند. لغات به تنهایی مازندرانی را نسبت به فارسی به‌طور متقابل نامفهوم می‌کند. با وجود همسایگی سکنی گزیدگان ترکمن، اثر مستقیم ترکی بر مازندرانی بسیار مختصر است. وام‌ها از روسی قابل توجه است، که در زمان حضور روسیه در مازندران در قرن نوزدهم رخ داده.

 

[Gharibeh]

در کتاب انتخابات البهیه به نقل از کتاب مسالک الممالک اصطخری در باب زبان مازندرانی آمده‌است: طبرستان زمینی هامون است و کشاورزی کنند و ستور دارند و زبانی دارند نه تازی نه پارسی و بومی هستند که دیگر دیلمان زبان ایشان را ندانند و تا روزگار حسن بن زید(۲۵۰–۲۷۰) مردم طبرستان و دیلمان کافر بودند.[۴۰] مقدسی در قرن چهارم می‌نویسد: زبان مردم گرگان و قومس باهم قرابت دارد و مردم آنجا «ه» را زیاد به کار می‌برند و می‌گویند «هاکن» و «هاده» و زبان مردم طبرستان بدان نزدیک است مگر آنکه در آن عجله و شتابناکی هست. زبان مردم دیلم پیچیده و برعکس است و گیلانیان «خ» را زیاد استعمال کنند.[۴۱]

قلمرو تاریخی این زبان با جغرافیای تاریخی آن تفاوت چشمگیر ندارد. چنانچه حدود العالم حد خاوری زبان طبری را دیوار تمیشه می‌داند که در فراسوی آن لوترای استراباد و فارسی گرگانی رواج داشت. لیکن حدود باختری زبان طبری ظاهراً قدری غربی تر از دامنه امروزین آن بوده و تا ملاط که کیائیان گیلان بر آن فرمان می‌راندند، دامن می‌گسترده‌است.[۵۱] همچنین شمس‌الدین مقدسی گویش گرگان و طبرستان را نزدیک به هم می‌داند[۵۲] و گویش استرآبادی که تا قرن هفدهم در استرآباد (گرگان فعلی) گویش می‌شد به شدت به زبان مازندرانی شباهت دارد.

الکساندر خوجکو (۱۸۰۴–۱۸۸۱) زبانشناس، خاورشناس و شاعر لهستانی ساکن در روسیه سه بار تمام طول مازندران و گیلان پیمود و با این دو زبان و ادبیات محلی آن آشنایی پیدا کرد و برخی اشعار محلی مازندرانی و گیلکی را در کتاب خود (نمونه‌های شعر عامه در ایران) آورده‌است. به گفتهٔ خوجکو مرز زبانی گیلکی و طبری به شرح زیر می‌باشد:[۵۳]

گیلکی: گیلکی در گیلان از دینه چال (شرق رضوانشهر) تا دهانه پل رود (غرب کلای چای) صحبت می‌شود.
مازندرانی: مازندرانی از دهانه پل رود (شرق کلای چای) تا قره سو (رودی که از رامیان سرچشمه می‌گیرد و وارد ترکمن صحرا شده و به بندر ترکمن ختم می‌شود) که سر حد ایرانیان با ترکمنان یموت است صحبت می‌شود؛ بنابراین در این دوره زبان مازندرانی محدوده غرب رامیان تا شرق کلای چای را در بر می‌گیرد.

 

[Gharibeh]

زبان مازندرانی تنها در کشور ایران تکلم می‌شود.[۵۴] پراکندگی این زبان در نیمه شمالی این کشور است و به جز استان مازندران که نام این زبان از آن گرفته شده در استان‌های گلستان، سمنان، تهران و البرز نیز در میان برخی مردم بومی آن مناطق رواج دارد. پاره‌ای از ایل‌های کوچ‌نشین که در شمال ایران به سر می‌برند نیز مازندرانی‌زبان هستند.[۵۵] زبان مازندرانی (تبری)، زبان کرانه‌های جنوبی دریای مازندران، دامنه‌های شمالی البرز و بخش گسترده‌ای از شمال ایران بوده‌است که بالغ برشش میلیون نفر[۵۶] از جمعیت کشورمان را در برمی گیرد.[۵۷] زبان مازندرانی، زبان بومی مازندرانی‌ها، یعنی ساکنان اصلی استان‌های مازندران، گلستان، و مناطق شمالی استان‌های سمنان، تهران و البرز است.

مراد از طبری یا مازندرانی زبانی است که در هامون و کوهستان مازندران درواقع میان گرگان و گیلان رواج دارد. حد جنوبی مازندرانی از مرزهای استان کنونی درمی‌گذرد و در مسیر جاده تهران به فیروزکوه و دماوند می‌رسد و تا لواسان و رودبار قصران و گچسر به فاصله یک تیغه کوه از شهر تهران پیش می‌رود. گویش شهمیرزاد در شهرستان مهدیشهر سمنان نیز از جنس مازندرانی است. سامان لهجه‌های مازندرانی را از خاور به باختر چنین بیان می‌توان نمود: بهشهر (هامون) و چهاردانگه (کوهستان)، ساری و دودانگه، علی‌آباد و سوادکوه، بابل و بندپی، آمل و لاریجان، نور و کجور، چالوس و کلار.[۵۸]

در خصوص مرز غربی زبان مازندرانی نظرات مختلفی توسط زبان‌شناسان ابراز شده است.

به گفتۀ حبیب برجیان محدودۀ جغرافیایی فعلی مازندرانی‌زبانان از دشت‌های گرگان در شرق تا مرز گیلان امتداد دارد. گستره جنوبی نواحی که اکثریت به زبان مازندرانی سخن می‌گویند، تا حدودی ناشناخته است و این زبان فراتر از رشته کوه البرز، شامل سوادکوه، فیروزکوه و دماوند می‌شود و تمام مسیر جنوب به حومه تهران در شمیرانات، لواسانات، رودهن و غیره را در بر می‌گیرد. روستای ولاترو استان البرز که گویش آن توسط لامبتون (۱۹۳۸) ضبط شده‌است نیز گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد. در حاشیه جنوب شرقی مازندران، مجموعه ای از شهرها دراطراف شهر سمنان مانند سنگسر (مهدیشهر)، سرخه، لاسجرد، افتر وجود دارد که گویش آن دارای خصوصیات مشترک قابل توجهی با زبان مازندرانی است به خصوص گویش شهمیرزادی که گونه ای از زبان مازندرانی است.[۵۹][۳۹] استیلو حد غربی زبان مازندرانی را تا چالوس می‌داند و گویش منطقه کلاردشت، تنکابن و رامسر را حالت انتقالی بین گیلکی و مازندرانی می‌داند[۶۰][۳۹] حبیب برجیان (به نقل از استیلو ۲۰۰۱) مرز زبان مازندرانی را از دشت گرگان در شرق تا رودخانه چالوس در غرب ذکر کرده‌است و گویش منطقه کلار و تنکابن (بخش غربی رویان تاریخی) که در مرزهای استان مازندران قرار دارند را به دلیل اینکه گویشوران آن درک متقابل پایین نسبت به گویشوران زبان گیلکی و زبان مازندرانی دارند به عنوان سومین گروه از زبان‌های کاسپین تعیین شده‌است.[۶۱] رودیگر اشمیت گویش بومی منطقه تنکابن را گویشی از زبان مازندرانی معرفی می‌کند.[۶۲] به گفته حبیب برجیان امروزه نمی‌توان مرز مشخصی میان زبان‌های طبری و گیلکی تعیین کرد؛[۶۳] زبان مازندرانی در حرکت به سوی غرب، تدریجاً با گیلکی تلفیق می‌شود. گویش بین تنکابن و کلاردشت، انتقالی بین مازندرانی و گیلکی است، و به دلیل تفاوت‌های شکل و لغات، قابلیت فهم متقابل آن با گیلکی و مازندرانی محدود است.[۶۴][۳۹] ایضاً گویش رامسری نیز گویشی انتقالی میان دو زبان است.[۶۵] برخی زبان‌شناسان زبان مازندرانی را در شرق استان گیلان رایج می‌دانند،[۶۶][۶۷] به‌طوری که حسین وثوقی گویش چابکسر[۶۸] را مازندرانی می‌داند و بهرام فره وشی زبان‌شناس و متخصص زبان‌های ایرانی، گویش منطقه لاهیجان را گونه‌ای میانه مازندرانی و گیلکی می‌داند،[۶۹][۷۰] ولی در ایرانیکا گویش بین منطقه تنکابن تا کلاردشت به عنوان گویش میانی گیلکی و مازندرانی در نظر گرفته شده‌است[۷۱] و گلاتولوگ تا رامسر را مازندرانی در نظر گرفته‌است.[۷۲] به گفتهٔ منیژه یوحنایی حوزه گستردگی زبان مازندرانی از شرق تا گرگان از جنوب تا شهمیرزاد، سنگسر، فیروزکوه، دماوند، لواسانات و مناطق شمالی امامزاده داوود و طالقان و از غرب تا تنکابن است.[۷۳]

زبان مازندرانی در خارج از حوزه جغرافیای سیاسی مازندران در شهرها و روستاهای استان‌های مجاور، مانند نوکنده، بندرگز، کردکوی، و گرگان تا علی‌آباد کتول در استان گلستان، منطقه قصران داخل (شهرستانک، میگون، لالان، اوشان، فشم، آهار، گرمابدر، شمشک، دربندسر، آسارا) و گچسر و ولاترو و روستاهای سرشاخه‌های اصلی رودخانه‌های جاجرود و کرج و مناطق شمالی کوه‌های امامزاده داوود و طالقان و منطقه دماوند (شامل نواحی کوهستانی شهر دماوند، رودهن و بومهن) تا فیروزکوه، قزوان چای و زرین‌دشت و سیمین‌دشت در حاشیهٔ حبله رود از استان تهران و مناطق پرور، چاشم و شهمیرزاد و عشایر الیکایی گرمسار و آرادان در استان سمنان گویش می‌شود.[۴۲] شایان ذکر است که این زبان و گویش فارسی خراسانی تاثیراتی بر روی یکدیگر گذاشته اند.

به‌طور کلی حوزه گستردگی زبان مازندرانی از شمال به دریا خزر، از شرق تا گرگان (گلستان)، از جنوب تا منطقه شهمیرزاد، سنگسر، فیروزکوه، دماوند، لواسانات، کوه‌های امامزاده داوود و طالقان و از غرب تا تنکابن است.[۷۴][۷۵]

 

[Gharibeh]

این زبان در

استان مازندران، از شرق تا گلوگاه. مرز غربی آن توسط زبان‌شناسان مورد اختلاف است. استیلو حد غربی زبان مازندرانی را تا چالوس می‌داند و گویش منطقه کلاردشت، تنکابن و رامسر را حالت انتقالی بین گیلکی و مازندرانی می‌داند[۷۶][۳۹] و رودیگر اشمیت گویش بومی منطقه تنکابن را گویشی از زبان مازندرانی معرفی می‌کند.[۷۷] و گلاتولوگ تا رامسر را مازندرانی می‌داند[۷۸] برخی تا شرق گیلان و چابکسر را مازندرانی می‌دانند[۷۹][۸۰][۸۱][۸۲] بهرام فره وشی زبان‌شناس و متخصص زبان‌های ایرانی، گویش منطقه لاهیجان را گونه‌ای میانه مازندرانی و گیلکی می‌داند.[۸۳][۸۴]
استان گلستان در مناطقی مانند بندرگز، کردکوی، گرگان، علی‌آباد کتول و به‌صورت پراکنده در سایر مناطق استان
استان سمنان مناطقی مانند شهمیرزاد، شاهرود، گرمسار، دامغان، کلاته رودبار، آرادان، دیباج، مجن، کهن آباد، خطیرکوه، فولاد محله، فروان، چاشم، رامه، قالیباف و چهارطاق
مناطق شرقی و شمالی استان تهران مانند فیروزکوه، دماوند، رودهن، بومهن، رودبار قصران شمیرانات و لواسان
مناطق شمالی استان البرز مانند طالقان، ولاترو، شلنک، لانیز، همه جا و شهرستانک
همچنین در بین برخی از ایلات و عشایر همچون الیکایی، بختیاری، قشقایی و عرب میش م*س*ت در آرادان، گرمسار و ورامین رواج دارد. گویش الیکایی رایج‌ترین زبان در شهرستان آرادان می‌باشد.[۸۵]
گلاتولوگ زبان مازندرانی را به شش گویش زیر تقسیم نموده است.[۸۶]

کاسپین مرکزی: شامل گونه‌های کلارستاقی، کلاردشتی، تنکابنی و رامسری
گالشی
گچسری
مازندرانی شرقی
مازندرانی غربی
ولاترو