معرفی زبان تالشی

[Gharibeh]

زبان تالشی
یکی از زبان‌های ایرانی شمال غربی
زبان تالشی نام یک گروه زبانی، از زبان‌های ایرانی شمال غربی است که توسط قوم تالش تکلم می‌شود. زبان تالشی همچنین به عنوان یکی از زبان‌های کاسپین شناخته می‌شود. زبان تاتی نزدیک‌ترین زبان از زبان‌های ایرانی شمال غربی، به زبان تالشی است؛ به گونه‌ای که برخی منبع‌های زبان شناسی، مانند اتنولوگ، این دو را یک گروه زبانی دانسته‌اند.

تالشی
tolışə zıvon

تؤلشه زوؤن
زبان تالشی

زبان بومی در
ایران
جمهوری آذربایجان
منطقه
غرب و جنوب غربی دریای خزر
شمار گویشوران
۸۳۲۴۰۰ (بدون تاریخ)
تبار
هندواروپایی
زبان‌های هندوایرانی
زبان‌های ایرانی
زبان‌های ایرانی غربی
زبان‌های ایرانی شمال غربی
زبان‌های حاشیه دریای خزر
تالشی
سامانه نوشتاری
الفبای فارسی در ایران
الفبای لاتین در جمهوری آذربایجان

الفبای لاتین و آرامی ویژه تالشی
وضعیت رسمی
تنظیم‌شده توسط
فرهنگستان زبان و ادب فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹
tly
زبان‌شناسی
58-AAC-ed
زبان تالشی
منبع: ویکی بین

 

[Gharibeh]

میللر معتقد است که با دلایل روشن می‌توان گفت که تاتی و تالشی ادامه زبانی است که دست کم هم زمان با آغاز زبان فارسی میانه بدان سخن می‌گفته‌اند؛ هر چند، نشانه‌هایی نیز از پیشینه این زبان‌ها در دوران پیش از فارسی میانه دیده می‌شود. این شواهد و نشانه‌ها همان اندازه که وجه اشتراک این گویشها را با زبان پهلوی پارتی نشان می‌دهد گویای پیوندهای خیلی نزدیک آن‌ها با مادی و اوستایی نیز هست. زیرا که تفاوت زبان پهلوی با زبان‌های دیرین مانند مادی و اوستایی به همانگونه است که تشابه و تفاوت تاتی و تالشی باآن زبان‌ها.

براساس اعلام یونسکو، زبان تالشی یکی از زبان های در حال انقراض است.

 

[Gharibeh]

مقایسه تالشی و دیگر زبان‌های ایرانی
تات‌ها، تالش‌ها و مازندرانی‌ها به زبان‌هایی سخن می‌گویند که در بسیاری موارد با زبان فارسی تفاوت داشته و با مادی، پارتی و اوستایی مشابهت دارد. زبان تالشی مشابهت با زبان‌های لری، آذری قدیمی، اوستایی و کردی دارد. از این رو، همه این گروه‌های زبانی کاملاً نزدیک را در دسته زبان‌های ایرانی شمال غربی جای داده‌اند. اما زبان فارسی، به دلیل تفاوت‌هایش، در دسته زبان‌های ایرانی جنوب غربی جای داده می‌شود..با این وجود زبان تالشی با زبان مردم جنوب ایران (زبان اچمی) که خود از شاخه جنوب غربی ایران است، نیز بسیار قرابت دارد.

 

[Gharibeh]

شباهت های زیادی میان زبان تالشی با مجموعه زبانهای کناره دریای خزر (مازندانی، گیلکی، تاتی) وجود دارد. همچنین تالشی با زبان کُردی همبسته و خویشاوند است. و نیز بنا به قراین و شواهدی غیرمستقیم در این زمینه، می توان چنین حدس زد که به احتمال زیاد ممکن است این مجموعه زبانی، بازمانده و شیوه تحول‌یافته «زبان باستانی مادی» باشد.

 

[Gharibeh]

تالشی و دیگر زبان‌های ایرانی شمال غربی
زبان تالشی در کنار زبان‌های زیر، دسته زبان‌های ایرانی شمال غربی را می‌سازد:

گروه زبانی تالشی-تاتی
گروه زبانی کردی
گروه زبانی زازا-گورانی
گروه زبانی سمنانی
گروه زبانی زبان لکی
گروه زبانی مرکزی ایران
گروه زبانی حاشیه دریای خزر
گروه زبانی اورموری-پراچی
گروه زبانی خلج

 

[Gharibeh]

پراکنش جغرافیایی زبان تالشی
تالش زبانان به‌طور عمده از قوم تالش هستند. ایشان در بخش باختری استان گیلان، پنج روستای شهرستان نمین (عنبران-میناباد-جید-میرزانق-گلشن) در استان اردبیل، و نیز مناطق آستارا-لریک-لنکران-ماساللی-یاردیملی-جلیل آباد در جنوب جمهوری آذربایجان زندگی می‌کنند.

 

[Gharibeh]

گویش‌ها و لهجه‌های زبان تالشی
بررسی‌های موردی در مناطق تالش‌نشین شهرستان‌های صومعه‌سرا و فومن نشان می‌دهد که روستاهای گیلک‌نشین همسایه از واژگان تالشی یا نزدیک به آن که با گیلکی متفاوت است بهره می‌گیرند. حمدالله مستوفی، در مورد مردم گیلان و نزدیکی آن با زبان پهلوی نیز اشاره‌ای دارد. وی در وصف مردم تالش چنین می‌گوید: «مردمش سفید چهره‌اند بر مذهب امام شافعی، زبانشان پهلوی به گیلانی باز بسته‌است.»

 

[Gharibeh]

در میان تالشان گونه‌گونی زبانی – به نسبت تأثیرپذیری از دیگر زبان‌ها- به شدت وجود دارد. در تالش شمالی مشخصاً پنج گویش آستارایی، لنکرانی، ماسالی و لریکی عنبرانی دیده می‌شود. در تالش جنوبی، مناطق پیرامون آستارا یک گویش تالشی آمیخته با ترکی رواج دارد و در مناطق ماسال تا روستاهای پیرامون، ماکلوان، دهستان آلیان، ماسوله کچا و تالش دولاب با زبان تالشی اصیل‌تری تکلم می‌شود که البته به دلیل نزدیکی به مناطق گیلک‌نشین از آنان تأثیر گرفته و اصیل‌ترین گویش مربوط به منطقه تالش مرکزی یا تالشدولاب است چون مردم آن در زمان‌های نزدیک زندگی همیشگی در کوه داشتند و در کمترین ارتباط با اقوام دیگر بودند. . تنها زبان موجود میان تالشان که هم‌ریشه با زبان‌های شمال غربی نیست و به محدوده زبان تالشی رخنه کرده و به شدت به تنوع آن موجب شده زبان ترکی است. این مسئله در تالش شمالی و در آستارای ایران به شدت مشاهده می‌شود.

 

[Gharibeh]

مردم تالش را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:

مردم یکجانشین که در روستاها و شهرها زندگی می‌کنند و پیشه‌شان کشاورزی است و به آن‌ها «تالش» می‌گویند.
و تالشانی که در طول زندگی خود به مهاجرت از قشلاق به ییلاق و از ییلاق به قشلاق میپردازند و شغل آن‌ها از زمان‌های بسیار قدیم دامداری بوده و است اما با این حال بیشتر تالشان کشاورز هستند همچنین آثاری در دست است که در سفرنامه مریتون کاخال روسی که در قرن ده به تالشستان سفر کرده بود از تالشان آرتاویل(اردبیل) سخنانی به میان امده و همچنین قشر تات و تالش در تبریز در آن زمان که به مرور زمان از میان رفتند و آذری زبانان جای آنان را به خود اختصاص دادند.

بطور کلی میتوان گویش ها و لهجه های زبان تالشی را به سه دسته تقسیم کرد:

۱-گویش شمالی(گشتاسبی)

۲-گویش مرکزی(کرگانرودی)

۳-گویش جنوبی(دولابی)

 

[Gharibeh]

زبان تالشی در تالش گشتاسبی
در تالش گشتاسبی، تالشان شوروی سابق در سال‌های ۳۵–۱۹۳۱ براساس حروف لاتین برای خود الفبایی وضع کردند و با استفاده از آن الفبا به زبان خود برای نخستین بار نشریه، تألیفات، آثار هنری و کتب درسی منتشر کردند و به همین خط و زبان در مدارس خود تدریس نمودند. حتی در لنکران شعبهٔ تالشی دانشگاه پداگوژی (دانش آموزش و پرورش) وجود داشت. اما در سال‌های پس از ۱۹۳۵ ضمن تحولات سیاسی آن دوره، به فعالیت‌های میهنی و فرهنگی تالشان نقطهٔ پایان گذاشته شد. از انتشار کتاب و نشریه به زبان تالشی جلوگیری به عمل آمد. آموزش عالی و مدارس تالشی تعطیل گردید و روشنفکران تالشی را به قزاقستان و دیگر جمهوری‌های شرقی تبعید کردند. در سال‌های ۵۲–۱۹۴۹ ضمن سرکوب مجدد و تجزیهٔ تالشان، هزاران خانواده از آن‌ها را به مغان کوچاندند.