تفسیر سوره بقره

[IVI]

سوره بقره بزرگترین سوره قرآن کریم است که نکات، وجه تسمیه و نام های دیگر، آیات معروف، قصه ها و روایات، فضیلت سوره بقره و آثار و برکات آن ارائه شده است.
سوره بقره طولانی ترین سوره قرآن مجید است که آیات بسیار مهمی از جمله آیه الکرسی و آمن الرسول در آن قرار دارد.​

 

[IVI]

نکاتی در مورد سوره بقره​

1. دارای ۲۸۶ آیه است.
2. در مدینه بر پیامبر نازل شده است.
3. بزرگترین سوره قرآن کریم است.
4. تقریبا دو جزء و نیم از کل قرآن را در برمی‌گیرد.
5. داستان «ایراد‌های بنی اسرائیلی» که تبدیل به ضرب المثل شده در این سوره بیان شده است.
6. به ترتیب کتابت قرآن، دومین سوره و به ترتیب نزول، هشتاد و هفتمین سوره به شمار می‌رود.
7. اولین سوره از سوره‌های ۲۹ گانه‌ای است که با حروف مقطعه آغاز شده است.
8. در متون روایی، «بقره» به ویژه فراز «آیة الکرسی»، قُلّه قرآن معرفی شده است.​

وجه تسمیه و نام های دیگر سوره بقره​

بقره به معنای گاو ماده است. نام بقره، به داستان گاو بنی اسرائیل اشاره دارد که در آیات ۶۷ تا ۷۳، از آن سخن به میان آمده است.
نام های دیگر بقره «فسطاط القرآن» و «سَنام القرآن» است. همچنین این سوره و سوره آل عمران را با هم، «زَهراوان» می نامند.​

محتوای سوره بقره​

به نوشته تفسیر نمونه، بقره به لحاظ موضوعات مورد بحث، سوره جامعی است. این سوره هم از اصول عقاید سخن گفته و هم احکامِ مسائلِ عبادى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى را مطرح کرده است. مطالب مطرح شده در این سوره به شرح زیر است:
​

• توحيد و شناسايى خدا​
• معاد و زندگى پس از مرگ​
• اعجاز قرآن و اهميت آن​
• يهود و منافقان و اقدامات‌ آنها در برابر اسلام​
• تاريخ پيامبران بزرگ، به ویژه حضرت ابراهيم (ع) و حضرت موسى (ع)​
• احکام نماز​
• احکام روزه​
• جهاد در راه خدا​
• حج و تغيير قبله​
• ازدواج و طلاق​
• احكام تجارت و دِين​
• احكام رِبا​
• انفاق در راه خدا​
• قصاص​
• گوشت‌هاى حرام​
• قما*ر​
• شر*اب​
• احكام وصيت​

 

[IVI]

آیات معروف سوره بقره​

آیة الکرسی (آیه ۲۵۵)
آیه قبله (آیه ۱۴۴)

«قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ»
«نگريستن ات را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام كن.»

این آیه به تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس، به سوی مسجدالحرام فرمان می‌دهد.

بلندترین آیه قرآن (آیه ۲۸۲)

آمن الرسول (آیات ۲۸۵ و ۲۸۶)

«آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَ مَلآئِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لاَ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَ قَالُواْ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ لاَ یُکَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا لَهَا مَا کَسَبَتْ وَ عَلَیْهَا مَا اکْتَسَبَتْ رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَ لاَ تَحْمِلْ عَلَیْنَا إِصْرًا کَمَا حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَ لاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَ طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنَا وَ ارْحَمْنَآ أَنتَ مَوْلاَنَا فَانصُرْنَا عَلَی الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ»

آیه استرجاع (بخشی از آیه ۱۵۶)

«…الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ رَ‌اجِعُونَ»
«…[صابران] كسانی [هستند] كه چون مصیبتی به آنان برسد، می‌گویند: «ما از آنِ خدا هستیم، و به سوی او باز می‌گردیم»​

 

[IVI]

قصه‌ها و روایت‌های تاریخی سوره بقره​

• داستان آفرینش آدم آیات ۳۰ تا ۳۹​
• داستان شجره ممنوعه آیات ۳۵ تا ۳۷​
• داستان گرفتاری بنی‌اسرائیل از آیات ۴۰ تا ۶۶:​
• نجات از فرعون آیات ۴۹-۵۰​
• گوساله پرستی بنی‌اسرائیل آیات ۵۱-۵۴ و نیز آیات ۹۲-۹۳​
• درخواست بنی‌اسرائیل برای رؤیت خدا آیات ۵۵-۵۶​
• تبدیل کلمات آیات ۵۸-۵۹​
• اعجاز دوازده چشمه آیه ۶۰​
• درخواست غذا‌های متعدد و بینوایی بنی‌اسرائیل آیه ۶۱​
• میثاق بنی‌اسرائیل آیات ۶۳-۶۴ (همچنین آیات ۸۳-۸۵)​
• نافرمانی در روز شنبه آیات ۶۵-۶۶​
• داستان گاو بنی‌اسرائیل از آیات ۶۷ تا ۷۴.​
• داستان هاروت و ماروت در آیه ۱۰۲​
• ابتلاء ابراهیم و تولیت بازسازی کعبه آیات ۱۲۴-۱۲۷​
• تغییر قبله در زمان پیامبر آیات ۱۴۲-۱۵۰​
• داستان طالوت و جالوت آیات ۲۴۶ تا ۲۵۱​
• محاجه ابراهیم درباره مرگ آیه ۲۵۸​
• ابراهیم و مشاهده احیاء پرندگان کشته شده آیه ۲۶۰​
• داستان عُزَیر در آیه ۲۵۹​

​

فضیلت سوره بقره در روایات​

پیامبر اکرم (ص):​

• هر کس بقره را بخواند درود و رحمت خدا بر اوست و خدا پاداش کسی را به او می دهد که یک سال در راه خدا جنگیده باشد و از اسلام دفاع کرده باشد.​
• هر کس ۴ آیه از اول بقره و آیة الکرسی را با دو آیه بعد از آن و ۳ آیه آخر بقره را تلاوت کند هیچ بدی و ناراحتی در جان و مال خود نبیند و شیطان به وی نزدیک نشود و قرآن را فراموش نکند.​
• خالی ترین خانه [از خیر] خانه ای است که در آن بقره خوانده نشود، بقره سوره ای است که محل اجتماع قرآن است.​
• خطاب به اُبی بن کعب: ای اُبی! مسلمانان را به فراگیری این سوره فراخوان که در فراگیری اش برکت و در رها ساختن آن حسرت است و ساحران راهی برای نفوذ در بقره ندارند.​
• هر کس بقره را در خانه خود قرائت کند سه روز آن خانه از گزند شیطان در امان است و همچنین اگر یک شب آن را در خانه خود تلاوت کند، سه شب آن خانه از آسیب شیطان محفوظ است و شیطان داخل آن خانه نمی گردد.​

امام صادق (ع):​

• هر کس بقره و آل عمران را بخواند در روز قیامت این دو سوره مانند دو قطعه ابر یا دو عبا و یا دو سایبان بر او سایه می افکنند.​
• اگر این سوره را بنویسند و با خود دارند همه دردها زائل شود و اگر بر محموم بندند تب او از بین برود و اگر بر کودک بندند از شیر به آسانی گرفته شود .​
• اگر این سوره را هفت بار بر مصروع یا دیوانه بخوانند یا بنویسند و بر گردنش ببندند شفا یابد.​

 

[IVI]

آثار و برکات سوره بقره​

از جمله مهمترین آثار و برکات بقره به شرح زیر است:

دور شدن شیطان​

• بر اساس روایتی از پیامبر اکرم (ص) این سوره برترین سوره قرآن است و هر کس آن را در منزل خود قرائت کند تا سه شب شیطان وارد خانه اش نمی شود.​

ایجاد برکت​

• طبق فرموده پیامبر (ص) فرا گرفتن بقره موجب برکت و رها کردن آن موجب حسرت خواهد بود.​

رفع سحر​

• پیامبر به ابی بن کعب فرموده است که این سوره از جمله سوره هایی است که ساحران و افسونگران راهی برای نفوذ در آن را ندارند.​

درمان تب​

• از امام صادق (ع) نقل شده است: اگر کسی با ایمان، بقره را بنویسد و بر فردی که تب دارد ببندد تب او زائل خواهد شد.​

درمان ترس​

• از امام صادق (ع) منقول است: اگر کسی، با ایمان بقره را بنویسد و با آب باران بشوید و به فرد ترسو بدهد ترس او زائل می شود.​

رسیدن به حاجت​

• هر کس بعد از نماز صبح پیش از آن که سخن گوید آیه ۱۳۷ بقره را هفت مرتبه بخواند، خداوند در آن روز همه نیاز او را برطرف می کند و اگر آن را خفظ کند و بعد از هر نماز واجب بخواند محتاج هیچ کسی نخواهد شد.​

«فَإِنْ آمَنُواْ بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّ إِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا هُمْ فِي شِقَاقٍ فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللّهُ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»

زیاد شدن روزی​

• زمانی که حاجتی را از خدا می خواهید قبل از بیان آن حاجت ابتدا وضو گرفته و قبل از آن که نماز بخوانید و سخنی بگویید هفت مرتبه آیه ۱۸۶ سوره بقره را بخوانید و بعد از نماز هم هفت مرتبه این آیه را بخوانید مطمئن باشید که خداوند حاجت شما را برآورده ساخته و روزی شما را زیاد می کند.​

«وَ إِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَ لْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»

گشایش کارها​

• هر کس آیه ۱۸۶ سوره بقره را با نیت خالص و توجه به خدا و معنی آن بخواند کار بسته او گشایش خواهد یافت.​

«وَ إِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَ لْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»

بیدار شدن در وقت معین​

• اگر می خواهید که بدون تنظیم کردن ساعت زنگدار سر ساعت مشخصی بیدار شوید آیه ۱۲۵ سوره بقره را در وقت خواب با نیت خالص و توجه به خدا و معنی آن بخوانید و از خداوند متعال درخواست کنید که در وقت معینی از خواب بیدار شوید.​

«وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْنًا وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَ الْعَاكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ»

«و (به خاطر بیاورید) هنگامی که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم و (برای تجدید خاطره) از مقام ابراهیم، عبادتگاهی برای خود انتخاب کنید و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان، پاک و پاکیزه کنید»

تفرقه افراد خلافکار​

• اگر با ایمان آیه ۲۴۹ سوره بقره را با نیت خالص و توجه به خدا و معنی آیه با زعفران و گلاب بنویسید و با آب باران بشویید و به جماعتی دهید که برای کار نامناسب و خلافی جمع شده باشند آن جمع از هم پراکنده خواهد شد.​

«فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قَالَ إِنَّ اللّهَ مُبْتَلِيكُم بِنَهَرٍ فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَمَن لَّمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبُواْ مِنْهُ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنْهُمْ فَلَمَّا جَاوَزَهُ هُوَ وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ قَالُواْ لاَ طَاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنودِهِ قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُو اللّهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَ اللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ»
«و هنگامی که طالوت (به فرماندهی لشکر بنی اسرائیل منصوب شد و) سپاهیان را با خود بیرون برد، به آنها گفت: «خداوند، شما را به وسیله یک نهر آب، آزمایش می‌کند آنها (که به هنگام تشنگی) از آن بنوشند از من نیستند و آنها که جز یک پیمانه با دست خود، بیشتر از آن نخورند، از من هستند» جز عده کمی، همگی از آن آب نوشیدند. سپس هنگامی که او و افرادی که به او ایمان آورده بودند (و از بوته آزمایش، سالم به‌در آمدند) از آن نهر گذشتند (از کمی نفرات خود ناراحت شدند و عده‌ای) گفتند: «امروز، ما توانایی مقابله با (جالوت) و سپاهیان او را نداریم.» اما آنها که می‌دانستند خدا را ملاقات خواهند کرد (و به روز رستاخیز ایمان داشتند) گفتند: «چه بسیار گروه‌های کوچکی که به فرمان خدا بر گروه‌های عظیمی پیروز شدند» و خداوند، با صابران و استقامت‌کنندگان است.»​