هنر آشنایی با هنر سوخت نگاری

[Twilight]

سوخته کاری روی چوب هنری است بسیار زیبا و چشم‌نواز و قابلیت تلفیق با اکثر هنرهای چوبی را داشته و می‌تواند در کنار این هنرها، زیبایی چشم‌نوازی به آن‌ها ببخشد و بر بعضی محدودیت‌های سایر هنرهای چوبی چیره گردد. متأسفانه بنا به دلایلی به این هنر بی توجهی شده و بسیاری حتی نام آن را نشنیده‌اند. به همین دلیل بر آن شدیم تا آموزشی جامع از این هنر در آیچوب به‌صورت هدفمند از مبتدی تا حرفه‌ای داشته باشیم تا زیبایی‌های آن را بشناسید.

هر یک از استادان سوخته کاری«سوخت نگاری» روشی منحصر به فرد و متفاوت در اجرای این هنر دارند و برآیند آن اثری است که با دیگری در برخی موارد متفاوت است. در ابتدای کار اگر قصد فراگیری سوخته نگاری را دارید باید به تابلوهای اساتید مختلف نگاه کرده و ببینید خروجی نهایی کدام یک را بیشتر می‌پسندید.



به عنوان مثال استادی با طیف رنگ چوب بازی می‌کند و از چوب رنگ‌های بیشتری ایجاد می‌کند و بر عکس استادی کاملاً یکدست کار کرده و بیشتر در کارش یک رنگ سیاه یا قهوه‌ای می‌بینید.

نمی‌توان گفت کدام روش درست یا غلط است. این بسته به سلیقه شما دارد که کدام روش را بیشتر می‌پسندید.

از اساتید مطرح این هنر در کشور می‌توان به اساتید اخواص، نصرآبادی، سرباز، مصباح، سلطان خواه و… نام برد.

 

[Twilight]

آموزش سوخته کاری بخش اول:
.

سوخته نگاری، هنری با تاریخی به درازای قدمت احساس، به زمانی که بشر حسی درون خود یافت برای زیباتر دیدن و زیباتر کردن آنچه می‌دید.

اولین بار بشر با داغ گذاری روی چوب دست به ایجاد نقوشی روی آن زد و بدین گونه اولین آثار هنری سوخته نگاری را خلق نمود.



کم‌کم این هنر شکل گرفت و فلزات مهر مانندی برای این منظور ساخته شد تا نقش‌هایی مشخص را روی چوب ایجاد کنند. درب‌های چوبی و سرستون‌ها و … را بدین وسیله آذین بندی می‌کردند تا نشان‌های مهم را ماندگار کنند.

در عهد ملکه ویکتوریا در انگلستان وسیله‌ای ساخته شد که شباهت‌های زیادی به هویه‌های امروزی داشت. در کوره زغال‌ها گداخته می‌شدند و حرارت آن به وسیله‌ای هویه مانند منتقل می‌شد و با این ابزار چوب را نقش می‌زدند. این ابزار انقلابی در هنر سوخته نگاری به وجود آورد و نام pyrography بر این هنر نهاده شد و در کلیساها و کاخ‌های ثروتمندان برای ایجاد نقوش روی چوب استفاده می‌شد

 

[Twilight]

متأسفانه ظاهراً این ابزار به ایران نرسید و سوخته نگاری ایران در عهد صفویه که به اوج خود رسیده بود همچنان به روش داغ گذاری روی جلد چرمی کتب، به خصوص قرآن به‌وفور کاربرد داشت. در دوره قاجار این هنر به فراموشی سپرده شد و سپس با پدید آمدن تکنولوژی‌های جدیدی مانند هویه مجدداً هنرمندانی این هنر را احیا کرده و به سوخته نگاری روی نی و چوب پرداختند.

سوخته نگاری را می‌توان هنر ایجاد نقوش بر روی اجسام به وسیله حرارت دانست. اجسامی که بر سطح خود بافتی سلولزی دارند قابلیت سوزانده شدن با هویه و ایجاد نقوش را دارند. سوخته نگاری بر روی چوب، انواع ساز، چرم، مقوا و حتی کاغذ قابل اجراست

 

[Twilight]

سوخت نگاری روی چوب از هنرهایی است که می توان گفت ریشه در ابتدای تاریخ بشریت دارد. در واقع انسان های اولیه هم هنگامی که چوبی را به وسیله حرارت نقاشی می کرده اند یا روی آن داغ می گذاشته اند به نوعی اثری از این هنردبر جای می گذارده اند. به طور مشخص در ایران اولین آثار هنری سوخت نگاری برمی گردد به شانه و درب چوبی یافت شده از بقایای شهر سوخته که مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد است، البته این هنر نه تنها در ایران بلکه در پرو و سپس مصر باستان نیز رواج داشته و در دیگر کشور ها مانند یونان نیز از آن بهره می برده اند. به طور مشخص نمی توان خواستگاهی برایش معرفی نمود. البته قدیمی ترین آثار یافت شده مربوط به ۳۰۰۰ سال قبل بوده و هم اکنون خواستگاه این هنر پرو با ۳۰۰۰ سال قدمت معرفی می شود در صورتی که قطعات یافت شده در شهر سوخته ایرانی بودن این هنر را اثبات می کند که متاسفانه گویی در این زمینه از سوی ایران بی دقتی صورت گرفته و این هنر به نام کشوری دیگر ثبت گردیده.
سوخت نگاری مدت ها به صورت داغ گذاری به وسیله فلز داغ بر روی چوب استفاده می شد. بدین صورت که ابزار فلزی را به صورت مهر برجسته (مانند مهرهای برنجی امروزی که بر روی نی نام هنرمند سازنده را می سوزاند) می ساختند، آن را در آتش، حرارت داده و بر روی چوب و یا چرم می گذاشتند تا نقش ببندد. این هنر در عهد صفویه در ایران به اوج خود رسید و بیشتر برای جلد چرمی قرآن از آن استفاده می کردند. البته در دوره قاجار به طور کلی به فراموشی سپرده شد.
در عهد ملکه ویکتوریا ابزاری ساخته شد شبیه به هویه امروزی که حرارت ذغال هایی را که در مخزنی قرار می گرفت به وسیله ای شبیه به هویه های امروزی منتقل می نمود. این ابزار انقلابی در هنر سوخت نگاری به وجود آورد و در کشورهای اروپایی هنرمندان بسیاری به این هنر روی آورده و حتی آن را با سایر هنرهای چوب ترکیب نمودند. اما این ابزار به ایران راه نیافت و آنچه مشخص است سابقه این هنر در عهد معاصر به بیش از ۱۵ الی بیست سال نمی رسد. آغاز به کار این هنر به شیوه ی امروزی در پرده ای از ابهام است. به طور یقین نمی توان از هنرمندی که اولین آثار سوخت نگاری روی چوب را در کشور خلق نموده نام برد اما تحقیقات بنده در این خصوص به آقای امین سلطانخواه ختم می شود. به نظر می رسد ایشان اولین هنرمندی بوده که پا به این عرصه گذاشته است و هم اکنون نیز فعالیت های هنری خود را ادامه می دهد و آثار بسیار زیبا و دلنشینی خلق نموده.

 

[Twilight]

در این هنر تناسب سایه روشن‌های اعمال شده بر روی چوب از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. در سوخته‌کاری از دو رنگ اصلی قهوه‌ای و طلایی و طیف‌های مختلفی که از این دو رنگ بوجود می‌آید، استفاده می‌شود. کنتراست‌هایی از رنگ قهوه‌ای که از دماهای مختلف نوک هویه بر روی چوب ایجاد می‌شوند، تعیین‌کننده زیبایی اثر خواهد بود. خلق کنتراست‌های مختلف از دو رنگی که گفته شد و البته برقراری تناسب بین آن‌ها، هنری است که یک هنرمند سوخته‌کار پس از انتخاب شایسته طرح به منصۀ ظهور گذارده می‌شود. حساسیت بالا باعث می‌شود که هنرمند تمام تمرکز و توجه خود را در زمان انجام کار معطوف به آن کرده و کوچک‌ترین توجهی به اطراف نداشته باشد؛ چون کم‌ترین اختلاف زمانی در انجام سوخت باعث تغییر رنگ چوب و در نتیجه اختلاف در کنتراست‌ها شده و یا این که باعث فرو رفتن نوک بسیار داغ هویه در چوب شده و اثر را از بین خواهد برد. نفس نیز در هنگام انجام سوخت حبس می‌شود تا کنترل بیشتری بر روی چوب و هویه اعمال گردد.

اساس سوزاندن چوب یا پیروگرافی مهارتی است که به آسانی آموخته می‌شود. بیشتر مبتدی‌ها این هنر را با قلم سوزاندن چوب (هویه) شروع می‌کنند که می‌توان از بیش‌تر فروشگاه‌های هنری خریداری نمود.

 

[Twilight]

برای آغاز سوخت‌نگاری ابتدا باید مراحل آغازین کار انجام شود و چوب مورد نظر آماده استفاده گردد. همچنین انجام مراحلی بعد از اتمام کار ضروری است که باعث دوام اثر می‌گردد که به اختصار به آن‌ها اشاره می‌شود.

برای آماده کردن سطح چوب، ابتدا باید قطعه چوبی که می‌خواهید استفاده کنید را انتخاب نمایید. سپس مقداری کاغذ سمباده نرم را برداشته و آن را در جهت بالا و پایین رگه چوب بکشید. بهتر است ابتدا از سنباده‌های درشت استفاده و به تدریج سنباده‌های ریزتر به کار گرفته شود. برای این که چوب مورد نظر کاملاً سطحی صاف و صیقلی پیدا کند بعد از استفاده از سنباده بسیار ریز، می‌توان تکه چرمی طبیعی را روی سطح چوب کشید. چرم، هم مانند سنباده‌ای بسیار ریز عمل کرده و هم گرده‌های چوبی که بین منافذ چوب مانده است را برداشته و سطحی کاملاً صیقلی را در اختیار هنرمند قرار می‌دهد. پس از صاف نمودن سطح چوب، برای این که مطمئن شوید چوب در مدت زمان انجام سوخت، تاب بر نمی‌دارد، به خصوص اگر ابعاد بزرگی داشته باشد انجام این مرحله ضروری است. برای این امر لازم است محلولی پنجاه پنجاه از سیلر و تینر فوری که به عنوان لایه محافظ عمل می‌کند را با قلم‌مو به اطراف و پشت چوب آغشته نمود و تنها قسمت اصلی را دست نخورده باقی گذاشت تا پس از اتمام کار روی آن را لایه محافظ کشید.

 

[Twilight]

حال برای انتقال طرح از روش سنتی یعنی از کاغذ کربن استفاده می‌شود. هنگام انتقال طرح نباید سخت قلم را فشار داد، زیرا باعث فرو رفتگی در چوب شده و حرکت هویه روی چوب را سخت و نوک هویه را منحرف می‌کند. بهتر است چوب‌های نرم‌تر نقطه نقطه علامت‌گذاری شوند تا آسیب کمتری ببیند. اگراز قلم رنگی استفاده شود، الگو را بهتر نشان می‌دهد و آسان‌تر می‌توان آنچه که تاکنون انجام شده است را مشاهده نمود. فراموش نکنید که کاغذ کربن رنگی (یعنی سفید یا زرد) برای کار کردن روی چوب‌هایی مانند گردو و سایر گونه‌های تیره مناسب است.

قبل از شروع سوخت می‌توان از یک قطعه چوب هم جنس به عنوان تخته تمرینی استفاده نمود. یک قطعه چوب برداشته و شش مربع روی آن رسم کنید. ابتدا از کم‌ترین درجه دستگاه استفاده کرده و به تدریج درجه را مطابق نیاز بالا ببرید، طوری که آخرین مربع تیره‌ترین مربع باشد.

در این روش تمرینی بر خلاف استفاده از مداد، هیچ نیازی به فشار آوردن به نوک هویه نیست. بعد از اتمام سوخت‌نگاری استفاده از لایه محافظ ضروری است، که بنا به سلیقه هنرمند از اسپری مات (سیلر) یا براق (کیلر) می‌توان استفاده کرد. در گذشته در روش سنتی، از لاک‌الکل جهت روکش نهایی استفاده می‌شده است.

۲- نوک انگشت باید از حرارت نوک قلم دور باشد، اما درعین حال هر چقدر انگشتان به نوک قلم نزدیک‌تر باشد، کنترل بیش‌تری به خصوص بر روی جزئیات ریز خواهید داشت.

۳- در حین انجام کار و زمانی که نیاز به وقفه و تنظیم چوب است حتماً، از نگهدارنده قلم استفاده نمایید تا از وارد شدن خسارت به میز کار و بدنتان اجتناب کنید.

۴- همیشه قلم را به سمت خود بکشید و مشت خود را روی چوب برای استحکام کار، زیر دست قرار دهید.

۵- اگر به شکل عمقی سطوح بزرگی را می‌سوزانید، ابتدا به شکل سطحی ایجاد خط نموده، سپس به تدریج به سمت سایه‌های تیره‌تر پیشروی نمایید تا ارزش‌های (روشن و تیره) به درستی روی تمام تصویر ظاهر گردد. شما همیشه می‌توانید طرح را تیره‌تر بسازید و هرگز نمی‌توانید دوباره آن را روشن‌تر نمایید.

 

[Twilight]

۶- از یک فن خروجی با فیل*تر کربن برای خارج کردن دود در طی سوزاندن استفاده کنید، چون برخی از چوب‌ها دودی تولید می‌کنند که برای ریه مضر است.

۷- برای جلوگیری از خسارت، ابزار را از رطوبت محفوظ نگه دارید و هرگز آن را برای کاربرد دیگر استفاده نکنید. زیرا برای ولتاژهای خیلی پائین طراحی شده است.

۸- مطمئن شوید که قلم سبک وزن و نگه داشتن آن آسان است تا مدتی که در دست نگه می‌دارید مشکل گرفتگی عضلات پیدا نکنید.

۹- چوب را با بهترین وضعیت احتمالی برای هر ضربه حرکت دهید. گاهی لازم است چوب و نوک هویه همزمان و گاهی فقط چوب یا فقط هویه حرکت داده شود.

۱۰- ضربه‌های سبک و سریع قلم، خطوط ضعیف و سایه‌دار ایجاد می‌کنند؛ در حالی که ضربه کند قلم خطوط تیره‌تر ایجاد می‌نماید. زاویه نوک قلم نیز می‌تواند درایجاد خطوط پهن یا نازک تأثیرگذار باشد.

۱۱- سوزنده‌هایی با کیفیت بهتر به طور کلی حالتی جهت تنظیم دما دارند که به شما امکان تنظیم از ۵۰۰ تا ۹۰۰ درجه را می‌دهد. ابزارهای پیروگرافیک با کیفیت پایین‌تر، معمولاً یک تنظیم دما تا حدود ۶۰۰ درجه دارند.

۱۲- کربن هدایت‌کننده خوبی جهت حرارت نیست، بنابر این تمیز نگهداشتن نوک قلم نتایج پایدارتری می‌دهد. نوک تمیز امکان حرکت گرما به طور پایدارتر و یکنواخت‌تری به همه قسمت‌های نوک را فراهم می‌کند. پس قلم‌های سوزاندن چوب را تمیز کنید. با استفاده از کاغذ سمباده می‌توانید کربن اضافی جمع شده در نوک قلم را بردارید.

۱۳- هویه را هنگام عدم استفاده برای اجتناب از خطر آتش‌سوزی خاموش کنید.